Конспект урока "Словообразовательные суффиксы"

Къумукъ тил 5кл.

Дарс №46

Дарсны аты:Сёз этеген къошумчалар.

Дарсны мурады:охувчуланы гечилген темалагъа гёре билимлерин тергемек ва беклешдирмек,сёз яратыв къайдаланы тюрлюлерин уьйретмек.

Къолланагъан алатлар:карточкалар,суратлар,презентация.

Дарсда алынма герекли билимлер:сёз яратагъан къошумчаланы айырып билмек.

Дарсны юрюлюшю

I.Къурум мюгьлет.

Дарсны девизи.

Халкъыбызгъа,элибизге,
Юрек салып,шону бил.
Адам болмакъ учун бизге
Тарыкъ азиз ана тил.

II.Гечилген теманы такрарлав.

1.Соравлар

-Тилни сёз байлыгъы(лексика)

-сёзню тизими(состав слова)

-сёзню гесеклери(морфемалар)

-къошумчалар.

2.Уьйге берилген ишни тергев

-сёз тюрлендиреген къошумчалар нечик белгилене?

Сёзлюк иш

Иеси-подлежащее

Хабарлыкъ-сказуемое

жумла-предложение

сёзню тизими-состав слова

тамур-корень

къошумча-суффикс

Слайдгъа гёре иш.

-Жумлаланы охумакъ.

-Маънасын ачмакъ.

-Белигиленген сёзлени тизимине гёре чечмек.

-Дарсны темасын белгилемек.

Мен иниме оюнчакъалдым.

Бизин юртубузну артында агъачлыкъ ерлешген.

Къойчу къойланы багъа.

Дослукъ акъчагъа сатылмай.

Дагъыстанда кёп ерлерде къайырчакъ топуракъ.

Тарбиялав мюгьлет.

«Сарихумну» гьакъында хабар къурмакъ.Яшланы ватанына бакъгъан сюювюн артдырмакъ.

Бизин Ватаныбыз Дагъыстан Россияны Темиркаъзыкъ регионунда ерлешген. Дагъыстанда кёп санавда тюрлю-тюрлю миллетлер ерлешген.Гьали олар бири-бири булан орус тилде сёйлейлер,алда буса кёбюсю миллетлер къумукъ тилде сёйлеп,бири-бирин англай болгъанлар.Бизин ватаныбызны тахшагьары каспий денгизни ягъасында ерлешген.Каспий денгиз туристлер учун бек тергемли,гёрмекли ер болуп токътай.тек Каспийден къайры да бар гёрмекли ерлер.Мисал учун къайырчакъ тав Сарихум.

Сарихум=сари ва хум деген сёзлерден этилген.Сарихум пачалыкъны тергевге тутулгъан ерлеринден бириси.Мунда оьсеген отланы.яшайгъан жан-жаныварны кёбюсю Къызыл китапгъа гирген.

Къайырчакъда кёп агъулу.адам учун зараллы жанлар да бар,мисал учун:мияма,акъырап.

О саялы онда баргъан адамлар бек тергевлю болмагъа герек.

Къайырчакъ тав 262 метрге ерли бийик.Къайыры бек йымышакъ.Язда къайырны иссилиги 90 градуслагъа ерли гётериле.Дагъыстангъа гелеген туристлер Сарихумгъа бармайлы,уьюне гетмейлер.

Биз оьзюбюзню Ватаныбызны билмеге,сюймеге герек йимик,ана тилибизни де сюймеге герекбиз.

III.Ял алыв мюгьлет

«Ана тил» деген йырны йырламакъ(ящлар эре туралар)

1.Азиз анамны йимик

Сюемен ана тилим.

Шо тилде муаллимим

Бергенге магъа билим.

2.Ана тил къумукъ тилде

Мен йырлайман йырларым.

Шо тилде сюйгениме

Мен чечемен сырларым.

3.Сюемен ана тилим

Айтгъангъа башлап сёзюм.

Ана тилим абурлап,

Адам болгъангъа оьзюм.

4.Къумукъ тилим-ана тил,

Ана тилим-къумукъ тил.

Къумукъ тилим-асил тил

Юрегиме ювукъ тил.

5.Ана тил де, ана да

Янаша юрюй олар.

Олагъа сый этмеген

Оьзю абурсуз болар.

IV.Янгы теманы уьстюнде иш.

Оюнчакъ=оюн+чакъ Агъачлыкъ=агъач+лыкъ

Къойчу=къой+чу Къурдашлыкъ=къурдаш+лыкъ

Къайырчакъ=къайыр+чакъ

Тилде бар сёзлерден тюрлю-тюрлю ёлларда янгы сёзлер этиле.

Бир-биркъошумчаларсёзлегекъошулуп,олардан янгы сёзлер эте.Бир-бир сёзлеге шолай къошумчаланы бир нечеси къошулагъан кюйде бола.Шулай этилген сёзлени кюрчюсюндеги ортакъ бир маънаны англатагъан ва сёзню башында гелеген аслу сёзге тамур деп айтыла.

Ортакъ тамуру бар сёзлеге къардаш сёзлер деп айтыла.Шо саялы къой,къойчу,къойчулукъ деген сёзлер къардаш сёзлер бола.

Тамурлагъа ,тюплеге къошулуп янгы сёзлер этеген къошумчалагъа сёз этеген къошумчалар деп айтыла.

Слайдгъа гёре дарсыбызны темасын тептерлеригизге языгъыз.

Къумукъ тилде сёз яратывда къолланагъан къошумчалар шулардыр:-чы,-чи,-чу, -чю;-лыкъ,-лик,-лукъ,-люк;-гъыч,-гич,гъуч,-гюч;-лы,-ли,-лу,-лю.

V.Беклешдирив.

1.Карточкагъа гёре иш.

Къошумчалар къошуп янгы сёзлер этигиз.

Языв…,баш…,сабан…,охув…,ем…,иш…,ач…,дос…,таш…,тувар…,бав…,яхшы…

2. Суратгъа гёре иш.

Китапгъа гёре иш.

Тапшурув 345-авуздан иш

Тапшурув 348-языв иш

3.Слайдлардагъы суратлагъа къарап,сёз этеген къошумчаланы да къоллап, охувчулар янгы сёзлер эте.

VI.Натижа чыгъарыв

-Слайдгъа гёре рефлексия «Беш бармакъ»

-Къыйматлав

-Ёрав шиъру.

«Шиъру тизмек»

Яхшы….яшлар болайыкъ,

Муаллимге…. тынглайыкъ.

Арив….сёзлеге тынглап,

Намус…булан яшайыкъ.

VII.Уьйге иш:§49,тапшурув 348.

Заман къалса, «Дагъыстан» деген йырны йырламакъ.

1.Дагъыстан,къарлы Кавказ менден арек.

Ата юртума бу яз гелме герек.

Къарлы тавланы,емиш бавланы

Гёрме гьасирет юрек.

Припев

Гёзлегиз мени,гелермен учуп

Этип сюювюмден Кавказ ямучу.

2.Гёзле ай ярыкъ гече,азиз анам,

Гёзле тынч ятып гече,азиз анам

Оьп чю яшынгны,яз чы къашынгны

Сагъа учуп гелермен.

3.Ач эшингни,анам,ач чюйлеме.

Гече гелермен баланг оьз элиме.

Жанымдай гёрген,Ватангъа берген

Борчум кютюп гелермен.